Begrijpt Washington Oekraïne nog wel?
Donald Trump en zijn entourage lijken een deal met Oekraïne over de zeldzame aardmineralen in Oekraïne als een indirecte veiligheidsgarantie te beschouwen. Oekraïne stelt echter veiligheidsgaranties als voorwaarde voor zo’n deal. Volgens vicepremier J.D. Vance zou zo’n mineralendeal de beste veiligheidsgarantie voor Oekraïne zijn. Omdat Zelensky voet bij stuk houdt, zet president Trump in op iets anders: verkiezingen in Oekraïne. Hij heeft eerder al verklaard dat de wapenleveranties worden opgeschort totdat er nieuwe verkiezingen in Oekraïne worden gehouden. Dit wekt de indruk dat president Trump verwacht dat een opvolger van Zelensky wél bereid zou zijn tot concessies, zowel richting Washington als Moskou.
Stel dat die wapenstilstand er toch komt en dat er verkiezingen gehouden kunnen worden in Oekraïne, wie zijn de mogelijke tegenstanders van Zelensky? En hoe staan zij tegenover onderhandelingen met Rusland en territoriale concessies?
Verkiezingen in oorlogstijd
Veel westerlingen lijken moeilijk te beseffen dat verkiezingen in oorlogstijd onuitvoerbaar zijn. Zo zijn er in het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld in de Tweede Wereldoorlog ook geen verkiezingen gehouden. Voor veel West-Europeanen is oorlog iets abstracts, iets wat ‘hier nooit meer zal gebeuren.’ Daardoor onderschatten zij waarschijnlijk hoe ontwrichtend oorlog is voor een samenleving. Stel je het volgende voor: je wilt gaan stemmen, maar vervolgens vliegen de raketten en killerdrones je om de oren en gaat het luchtalarm af. Niet echt een ideale situatie om te gaan stemmen, nietwaar?
Bovendien kan de zittende president in feite niet deelnemen aan verkiezingsdebatten, omdat al zijn of haar aandacht bij de oorlog moet zijn. Volgens de Oekraïense grondwet kunnen er, zolang de staat van beleg van kracht is, sowieso geen verkiezingen plaatsvinden. En dus is de oppositie in Oekraïne het er grotendeels over eens dat er tijdens de oorlog geen verkiezingen gehouden kunnen worden.
De oppositie
Elon Musk en anderen wekten de suggestie dat president Zelensky geen steun meer had in Oekraïne. Dit komt alleen niet overeen met recente opiniepeilingen. Volgens peilingen heeft president Zelensky meer steun onder de Oekraïense bevolking dan president Trump in de Verenigde Staten. Tweederde van de Oekraïners zegt vertrouwen in Zelensky te hebben, terwijl iets minder dan de helft van de Amerikanen Trump steunt.
Trump sprak na het klappen van de mineralendeal met de Oekraïense oppositie: Porosjenko en Timosjenko. Deze voormalige presidenten lieten weten dat ze geen verkiezingen zouden steunen in oorlogstijd. Maar Porosjenko en Timosjenko zouden volgens de Oekraïense peilingen überhaupt weinig kans maken op het presidentschap. De enige die Zelensky wél zou kunnen verslaan, is voormalig opperbevelhebber Valerij Zaloezjnyj. Alleen heeft hij nergens laten weten zich kandidaat te stellen voor het presidentschap.
Dat Trump Porosjenko als serieuze uitdager van Zelensky ziet, laat zien dat Washingtons beeld van de Oekraïense politiek een update nodig heeft. Toch zijn deze peilingen weinig betekenisvol: voormalig opperbevelhebber Zaloezjnyj heeft nog niet aangekondigd of hij zich kandidaat stelt, en van de andere kandidaten is nog geen serieus programma bekend.
Amerika begrijpt de Oekraïense politiek helemaal niet
Toch is het belangrijk om de Oekraïense politiek in kaart te brengen, omdat er binnen de regering-Trump misvattingen lijken te bestaan over de Oekraïense politiek. Allereerst is het voor de Oekraïense oppositie meer dan duidelijk dat er in oorlogstijd geen verkiezingen kunnen worden gehouden. Daarnaast leek Trump ervan uit te gaan dat hij met Porosjenko als president in Oekraïne een betere deal kon sluiten. Terwijl het Zelensky was die in 2019 Porosjenko versloeg tijdens de presidentsverkiezingen en bereid was tot onderhandelen met Poetin, in tegenstelling tot Porosjenko. Zelensky tekende in 2019 zelfs een wapenstilstand met Poetin. Zelensky werd aanvankelijk gekozen in 2019 vanwege twee thema’s: de corruptie aanpakken en de oorlog in de Donbas bevriezen.
Kortom, Trump, Vance en Musk geven blijk van beperkte kennis over de politieke verhoudingen in Oekraïne. Porosjenko is allesbehalve pro-Russisch. In 2019 bestond er zelfs de vrees dat Zelensky zich zou laten inpakken door Poetin en mogelijk het derussificatieproces van Oekraïne zou stoppen. Zelensky’s leus voor de campagne in 2019 was zelfs ‘vrede’.
Territoriale concessies
Als Zelensky instemt met een deal waarbij Oekraïne territoriale concessies doet, zal hij hierover verantwoording moeten afleggen aan de Oekraïense kiezer. In juli 2024 gaf 32 procent van de Oekraïners aan voorstander te zijn van territoriale concessies in ruil voor een wapenstilstand. Inmiddels is dit opgelopen tot bijna de helft. Maar daarbij willen ze wel veiligheidsgaranties, precies wat Zelensky aangaf in Washington. Zelensky lijkt dus ook niet eerder in de positie te zijn geweest om te gaan onderhandelen, aangezien daar destijds geen draagvlak voor was. Bovendien heeft slechts iets meer dan tien procent van de Oekraïners vertrouwen dat de onderhandelingen in Saudi-Arabië zullen leiden tot een langdurige vrede.
Zelensky vertegenwoordigt vooral de wens om zich hard te maken voor een duurzame vrede. Zijn voornaamste uitdagers, Porosjenko of Zaloezjnyj, als Zaloezjnyj zich verkiesbaar zou stellen, verschillen daarin nauwelijks van Zelensky. Hoewel pro-Russische politici zoals Artem Dmytruk steun krijgen van Trumpisten, hebben concessies zonder veiligheidsgaranties nauwelijks draagvlak onder de bevolking. Slechts negen procent van de Oekraïners zegt waarde te hechten aan Poetins woord, wat de kans op een andere politiek dan die van Zelensky gering maakt. Toch is de oorlogsmoeheid na drie jaar duidelijk merkbaar onder Oekraïners. Maar dat betekent niet dat er steun is voor een vrede slechts op Ruslands voorwaarden. Dat is namelijk capitulatie, stelt Iryna Kovalenko, journalist bij Ukraine World, in haar rapport.
Geschiedenis
Ook voor de politiek van concessies doen in ruil voor vrede, zonder veiligheidsgaranties, is weinig draagvlak. Minder dan tien procent van de Oekraïners hecht waarde aan Poetins woord. In Oekraïne blijft de angst bestaan dat een wapenstilstand nooit genoeg zal zijn. De Oekraïense geschiedenis heeft laten zien dat ook als er officieel ‘vrede’ is, de terreur kan doorgaan. Gerenommeerd historicus Timothy Snyder schat het aantal slachtoffers tijdens de hongersnood in 1932-1933 op ten minste 2 miljoen slachtoffers. Deze hongersnood, de Holodomor, was aangericht door Stalin en is door meerdere historici als genocide erkend. Dit speelt een belangrijke rol in het collectieve geheugen van de Oekraïners tijdens de oorlog.
Steun voor langdurige vrede
Daarom steunen de meeste Oekraïners wel vredesbesprekingen, maar uitsluitend met keiharde veiligheidsgaranties. Dat geluid liet Zelensky ook horen in de Oval Office, en veel Oekraïners vonden dat Zelensky het enige juiste deed. Sterker nog, Zelensky’s steun nam fors toe na zijn clash met Trump, ondanks het feit dat pro-Russische politici zoals Dmytruk Trumps woorden herhaalden dat Oekraïne de oorlog was begonnen.
Wat kunnen we nu concluderen? Veel uitspraken van Trump en zijn entourage suggereren een beperkt begrip van de politieke verhoudingen in Oekraïne. Porosjenko bepleit juist een vergelijkbare, misschien wel hardere lijn dan Zelensky. Wie de presidentsverkiezingen ook zal winnen, als er een wapenstilstand komt, is de kans op een pro-Russische kandidaat kleiner dan de kans dat de Krim volgend jaar weer Oekraïens is. De regering-Trump lijkt hoe dan ook het draagvlak van Zelensky’s buitenlandpolitiek aanzienlijk te onderschatten.
Over de auteur:
Mijn artikelen en analyses zijn altijd gratis te lezen, maar een (kleine) of maandelijkse donatie wordt altijd enorm gewaardeerd. Daarmee maak je mijn werk mogelijk en kan ik dit soort analyses blijven maken. Daarnaast, als je nu dit soort artikelen en analyses per mail wilt ontvangen dat kunt u zich hier aanmelden voor mijn nieuwsbrief.