Desinformatie negeren is geen strategie, het is capituleren
We zijn getuige van een gevaarlijk sociaal-experiment. Elke dag komen we in aanraking met ongefilterde informatie. Je moet zelf maar uitzoeken of dat waar is of niet. Wie voortdurend wordt blootgesteld aan leugens gaat ze vanzelf geloven.
Toen Elon Musk Twitter overnam ontsloeg hij een groot deel van de moderators. Ook TikTok besloot om moderators te vervangen door AI. U kunt zelf wel invullen wat daarvan de gevolgen zijn.
In tegenstelling tot traditionele media kan iedereen op sociale media vanalles beweren. Er is geen redacteur die op sociale media controleert of iets feitelijk klopt. We zien dus steeds vaker desinformatie en samenzweringstheorieën op sociale media verspreid worden. Wordt wetenschap straks ook gereduceerd tot een mening?
Maar wat doe je ertegen? Zo zijn er mensen die zelfs de maanlanding ontkennen. Je kunt er om lachen, maar dit is zorgwekkend. Wat moet je doen als basale feiten niet meer worden geloofd? Moet je dat dan negeren of kun je het beter factchecken? Op sociale media drukken algoritmes bovendien externe links weg. Daarom heeft een droge factcheck met link slechts beperkt effect en is reageren soms beter. Daarom is het negeren van desinformatie en complottheorieën niet langer houdbaar.
Negeren heeft een prijs
Op sociale media krijg ik vaak te horen dat je mensen die desinformatie verspreiden moet negeren. Je moet deze mensen vooral geen aandacht geven, is het veelgehoorde argument. Daar ben ik het mee oneens. Als je iemand aanspreekt op desinformatie, is het doel niet om hem of haar te overtuigen. Nee, je richt je op de twijfelaar. Dat is iemand die kritisch is, maar ook ontvankelijk is voor complottheorieën en desinformatie. Helaas worden overijverige critici vaak als wappie weggezet. Ik voer dagelijks discussies met mensen op sociale media. Ook als ze het volledig met je oneens zijn, zijn ze niet gelijk een wappie. Een wappie is iemand die zijn argumenten niet langer op feiten baseert maar op samenzweringstheorieën. Dat zijn critici niet altijd. En dat is een fundamenteel verschil.
Tegenwoordig is het vaak eng om met andersdenkenden het debat te voeren. We trekken ons liever terug achter een veilige muur. In onze eigen safe space. Dat geldt voor rechts, links, midden en alles ertussenin. Mijn dag is geslaagd als iemand zegt: ‘zo had ik er nog niet naar gekeken’ of ‘ik ben het ermee oneens, maar dat is een interessant punt.’ Journalisten, academici en betrokken burgers voeren een strijd tegen de propagandisten en complotdenkers om de twijfelaar. En die strijd mogen we niet verliezen. Daarom reageer ik soms op mensen, juist om de twijfelaar te bereiken. En we mogen het altijd met elkaar oneens zijn. Zolang we onze mening op feiten baseren. Maar als we de twijfelaar verliezen, dan wordt een discussie gebaseerd op feiten steeds schaarser.
Laat je niet lekpikken door muggen
Juist omdat we de twijfelaar niet mogen verliezen, is preventief handelen erg belangrijk. Recent onderzoek verschenen in het Journal of Public Economics laat namelijk zien dat factchecks achteraf nauwelijks werken.
Ook neuroloog en auteur van How to Make Your Brain Your Best Friend, Rachel Barr, laat zien dat een factcheck vaker een defensieve reactie bij mensen oproept. Als je de aannames van een desinformatieverspreider aanvalt, dan bereikt dat vaak het tegenovergestelde. Deze mensen kunnen de facthecker gaan zien als iemand ‘die onderdeel is van het complot.’ Vandaar dat proactief te werk gaan beter werkt dan achteraf handelen of negeren. Net als met muggen is het beter om je van te voren in te smeren met muggenspray om niet helemaal lekgestoken te worden.
De kracht van herhaling
Wie een op feiten gebaseerde discussie nastreeft, moet snappen hoe desinformatie werkt. Desinformatie is namelijk geen steekvlam, het is druppel na druppel. Herhaling na herhaling en leugen na leugen. Als publicist krijg ik vaak onzin onder mijn posts op sociale media, zoals dat MH17 en Bucha in scène zouden zijn gezet.
Natuurlijk is dat onzin! Maar hoe vaker je de leugen hoort, hoe groter de kans is dat je hem gelooft. En daarom werkt negeren niet. Te veel mensen zijn door deze herhaling ten prooi gevallen aan desinformatie. Ook u kunt daarvoor vallen.
De vraag is: moet je dan op elke trol met 65 volgers reageren? Nee, dat lijkt me niet constructief. Wat wel werkt is af en toe het een en ander ontkrachten, en dat werkt natuurlijk beter met een geïllustreerd voorbeeld, dan met een droge factcheck. Bijvoorbeeld als iemand beweert dat Vladimir Poetin genomineerd moet worden voor de Nobelprijs voor de Vrede. Nee helaas is dat geen satire. Dat is bijna dagelijkse praktijk en daarom zul je desinformatie moeten ontkrachten.
Voor negeren is het te laat
Wie nu nog zegt dat je desinformatie moet negeren, realiseert zich niet hoe massaal het al aanwezig is. Bovendien halen veel mensen hun nieuws van sociale media. Zo laat een rapport van het Europees Parlement zien dat 84 procent van de jongeren hun nieuws via hun smartphone binnenkrijgt. Het is daarom ronduit zorgelijk dat sociale media worden overspoeld door duizenden bots en trollen uit Rusland, Iran en China om ons publieke debat mee te besmeuren. Journalisten, opiniemakers, academici en betrokken burgers kunnen daarom het beste desinformatie preventief aanpakken. Het kan echter niet zo zijn dat de overheid gaat bepalen wat desinformatie is. Dat is de taak van ons allemaal. Juist om de samenleving weerbaarder te maken tegen desinformatie is het belangrijk om context vooraf te geven. Zodat burgers feiten van leugens kunnen onderscheiden en minder vatbaar zijn voor propagandisten en bots. Want wie valt voor complottheorieën is bijna niet meer met feiten te overtuigen.
Over de auteur
Een goede analyse begint met een goed boek. Aan een boek heb je meer dan aan de waan van de dag. Het geeft een nieuw perspectief en leidt vaak tot inspiratie voor artikelen, longreads of essays. Maar ik kan dat niet zonder jullie. Ik doe dit geheel onafhankelijk van idee tot eindredactie en alles ertussenin. Mocht u mijn werk willen steunen dan wordt (kleine) bijdrage of maandelijkse bijdrage via een abonnement enorm gewaardeerd. Daarmee maakt u onafhankelijke journalistiek mede mogelijk.