Onderhandelingen in Turkije tussen Poetin en Zelensky?
Gisteren verbaasde Vladimir Poetin vriend en vijand door plotseling aan te kondigen dat hij ineens wel bereid zou zijn om te onderhandelen. Dat klinkt natuurlijk goed, maar is het ook goed nieuws? Wat is de inzet van Rusland? En is deze verenigbaar met de belangen van Oekraïne? Allereerst, in deze analyse zal centraal staan wat Rusland en wat Oekraïne uit de onderhandelingen willen halen en hoe we ‘Ruslands bereidheid tot onderhandelen’ moeten interpreteren. Is dit een serieuze poging van Rusland of niet?
Het verleden heeft laten zien dat Rusland een voorkeur heeft voor bevroren conflicten. Zo heeft Rusland verschillende conflicten weten te bevriezen om ze later weer te laten ontdooien wanneer het ze goed uitkwam. Een voorbeeld hiervan is het conflict met Georgië. Bijvoorbeeld Abchazië & Zuid-Ossetië. In de vroege jaren negentig hielp Rusland deze republiekjes om een autonome status te verkrijgen. Maar toen het Rusland uitkwam, lieten ze de spanningen weer oplopen, waarmee in 2008 de Russisch-Georgische oorlog kon worden gelegitimeerd.
Patroon
En dit is geen incident. De geschiedenis laat simpelweg zien dat Rusland vaker een conflict laat bevriezen, als het haar einddoel niet meteen kan bereiken. Hierdoor kan het conflict tijdelijk worden bevroren, om het later te hervatten. De spanningen zijn er nog altijd en er is weinig voor nodig om de spanningen weer op te laten lopen. Dit geldt niet alleen voor Georgië, ook in Oekraïne was na de annexatie van de Krim in maart 2014, het aanvankelijke doel om grote delen van Oekraïne met huurlegers in te nemen. Toen dit duidelijk niet lukte, was de bedoeling om de oorlog te bevriezen om het later op een goed moment voor Rusland opnieuw te proberen. We weten allemaal hoe dat gebeurde: Rusland was ontevreden met de status-quo en viel op 24 februari 2022 Oekraïne aan. Met het idee Oekraïne te overrompelen. Dat gebeurde niet. De oorlog is nog altijd gaande. Maar Ruslands doelstellingen zijn niet verdwenen en dat is nu net het probleem.
Rusland wil nog steeds een einde maken aan de Maidanrevolutie. Rusland wil dat er een Ruslandgezinde regering komt in Oekraïne. Rusland wil haar invloed op Oekraïne terugkrijgen. ‘Denazificatie’, komt daarmee in feite neer op het de-Oekraïniseren. Oekraïners moeten weer ‘klein-Russen’ worden. Rusland lijkt vooral bang te zijn dat vanuit een Russischsprekend land, de vrije media en de kritische burgersamenleving, een inspiratiebron voor Russen kan zijn. Natuurlijk, Oekraïne is er nog niet, maar de trend is positief. De machthebbers in Moskou lijken er ook niet gerust op. Ze zijn vooral bang dat vrije Russischsprekende media een inspiratiebron voor Russen kan zijn. U begrijpt dat Rusland dit niet openlijk kan zeggen. Er zullen dus andere argumenten moeten worden aangedragen. Rusland gebruikt nu de NAVO-uitbreiding, maar dat argument is niet overtuigend. Zeker gezien dat Kaliningrad al jaren aan verschillende NAVO-landen grenst.
Trump bespelen
Wees u er bewust van dat Poetin een meester is in het manipuleren en bespelen van diens tegenstanders en zeker bij Trump. Dat ondanks dat Poetin misschien niet de beste kaarten heeft, hij erg goed is om Trump te bespelen en er daardoor toch veel uit kan halen. Daarnaast, bestaat er nog altijd het risico dat Rusland aan een zomeroffensief begint. Kijk alleen al naar wat voor materiaal en extra troepen er worden opgespaard. Dat duidt vooral op een mogelijk nieuw offensief. De vraag is of dit enkel bedoeld is voor Oekraïne. Dat zou weer pleiten, dat de onderhandelingen in Turkije voor Moskou vooral voor de vorm zijn om tijd te kopen. Wat wordt daarmee bedoeld? Dat Poetin nu zegt bereid te zijn te onderhandelen, maar zijn doel lijkt hierin vooral wat anders te zijn: Trump manipuleren. Laten blijken dat Rusland wel wil onderhandelen, maar ondertussen de boel vertragen en hopen dat Oekraïne de schuld krijgt van het mislukken van de onderhandelingen.
Hoe heeft Rusland dit eerder gedaan? Vrij eenvoudig. Ze hebben steeds aanvullende voorwaarden gesteld en Rusland weet dat Oekraïne dit zou afwijzen. Voorwaarden zoals dat alle gebieden meteen als Russisch zouden worden erkend. Dit kan vooral gezien worden als een vertragingstactiek.
Wat wil Oekraïne
Maar wat wil Oekraïne dat precies bereiken. Voor Oekraïne is het vooral van belang dat er een langdurige vrede komt. Dat Rusland niet over paar jaar, Oekraïne weer aanvalt. Daarom zal Oekraïne vooral inspelen op het feit dat ze lid willen worden van de NAVO of een Europese variant ervan. Mocht dat niet lukken, dan zullen ze hameren op het feit dat de wapenleveringen door zullen moeten gaan en waarschuwen voor het feit dat Rusland doorgaans zich niet aan gemaakte afspraken houdt. Zelensky en Poetin hadden in 2019 een deal voor vrede immers.
De inzet van Rusland
Of het tot een deal komt, hangt heel erg af van Rusland en van de EU en het VK. Allereerst is het de vraag of Rusland überhaupt oprecht is en niet alleen voor de vorm zegt bereid te zijn tot onderhandelen. In het verleden stelde Rusland steeds aanvullende eisen om dan de boel te laten klappen. Mocht dat niet het geval zijn en Rusland is daadwerkelijk bereid te onderhandelen, dan zal Rusland proberen om de veiligheidssituatie van Oekraïne dusdanig te verzwakken. Rusland zal (zo is mijn verwachting) wapenleveranties en NAVO-lidmaatschap tot een breekpunt maken.
Maar zoals bekend, is Poetin ook een meester in het manipuleren. Rusland zal daarom ook voorwaarden stellen die de meesten niet als problematisch zullen opvallen. Voorbeelden hiervan zijn: de Russisch Orthodoxe Kerk in Oekraïne weer in ere herstellen of alle oppositiepartijen weer toestaan.
Dit zou vanuit Oekraïne gezien een probleem zijn: de Russisch Orthodoxe Kerk is in feite een verlengstuk geworden van de Russische geheime dienst, de FSB. De patriarch roept Oekraïners op om Rusland in haar oorlog tegen Oekraïne te steunen en bij het horen van zijn uitspraken, kunt u denken dat u een jihadist hoort spreken. Het gevaar voor Oekraïne is dat Trump denkt dat het allemaal wel meevalt en heel graag deze deal wil tekenen. Want dan is hij er vanaf. Terwijl er daarmee zeker veiligheidsrisico’s zijn voor Oekraïne, om het eufemistisch te verwoorden.
Weifelend Europa
Bovendien, is Europa niet in staat om zelf de leiding te nemen. Want wie is de leider van Europa en wat is Europa? Het gevaar is dus dat de EU en het Verenigd Koninkrijk wederom Amerika zullen volgen en daarmee Oekraïne voor de bus gaan gooien. Omdat we het niet zelf kunnen.
Het pijnlijke is: dat hebben we aan onszelf te wijten. Vrijwel alle Europese landen, op Polen na hebben sinds de val van de Muur hun krijgsmachten laten verloederen. Velen zijn afhankelijk van de Verenigde Staten en als Trump een door Poetin voorgestelde deal prima vindt, lijken de Verenigde Staten, Oekraïne onder druk te gaan zetten om de deal te tekenen.
Aan tafel
Is er dan niets positiefs te melden? Toch wel. Het is beter dan een paar maanden terug. Toen werd er over Oekraïne en over Europa gesproken door Rusland en de Verenigde Staten. Nu zit Europa en ook Oekraïne aan tafel. Vooral Europa heeft nu veel meer invloed op het proces en om Trump te waarschuwen.
Toch blijf ik sceptisch over Ruslands daadwerkelijke bedoelingen, want wees niet naïef: als iemand in staat is om Trump te manipuleren en te bespelen, dan is het Poetin wel. Gezien de positie van Europa op het internationale toneel en het anti-Europese sentiment bij de regering Trump, lijkt een frozen conflict een waarschijnlijke uitkomst. De VS willen niet langer garant staan voor de Europese veiligheid en de internationale liberale orde en dat is een bittere pil. Europeanen zullen de komende jaren Oekraïne moeten bijstaan en dat wordt een enorme uitdaging.