Is Poetin bereid de oorlog te bevriezen
Poetin zegt dat hij bereid is de oorlog in Oekraïne te bevriezen op basis van het huidige front. Sommigen zullen misschien denken ‘daarmee komt er een einde aan de oorlog’, zo simpel is het niet. Dit scenario heeft zich in de geschiedenis vaker voorgedaan.
Allereerst, ik heb geen glazen bol, maar op basis van zaken die zich in het verleden hebben voorgedaan kunnen we patronen herkennen die iets kunnen zeggen van wat er kan gebeuren. Dit wordt een lange analyse, maar er valt ook veel te vertellen.
Angst is een slechte raadgever
De Russische geschiedenis is helaas rijk aan voorbeelden waarbij een gevechtspauze vaak heeft geleid tot een latere verovering, maar er zijn ook uitzonderingen op dit patroon. Daarom is het gevaarlijk om te claimen dat iets hoe dan ook zal gebeuren. Dat kunnen we niet zeggen. Wat we wel kunnen zeggen, is dat Rusland sinds de val van de muur meerdere keren landen is binnengevallen. En dat dit allemaal bij voormalige Sovjetstaten gebeurde. Hierdoor was Rusland in staat om via deze ‘frozen conflicts’ druk uit te oefenen op bepaalde landen.
Bevroren conflicten
Het probleem dat kan ontstaan, is dat Rusland bepaalt wanneer het bevroren conflict weer gaat ontdooien. Hiermee kan Rusland Oekraïne onder druk kan zetten als het zou gaan om bijvoorbeeld een Oekraïense toetreding tot de EU of Europese NAVO (mocht de NAVO niet meer bestaan). Bovendien heeft het Westen de afgelopen 30 jaar geprobeerd om Rusland tegemoet te komen. Daar kun je voor of tegen zijn. Sommigen claimen dat het tegemoetkomen van Rusland ertoe heeft geleid dat Rusland steeds verder gaat. Na Georgië volgde bijv. de annexatie van de Krim.
Koude Oorlog en Finland
Een tegenargument tegen deze claim is bijvoorbeeld Finland. Na de bezetting van delen van Karelië, als gevolg van de Winteroorlog (1939-1940), volgde er geen tweede Sovjetinvasie in Finland. Maar Finland was echter een uniek geval. De gehele context van de Koude Oorlog was natuurlijk een uniek geval waarbij Europa in machtsblokken was verdeeld. Finland en ook Zweden hadden daarom een neutrale rol en de Sovjetunie haalde het wel uit zijn hoofd om een militaire operatie tegen deze Scandinavische landen te beginnen.
Daardoor was het binnenvallen van een Europees land heel erg risicovol. Daarom is het moeilijk de situatie van Finland in de Koude Oorlog te projecteren op Oekraïne. Sterker nog, als het wél met elkaar was te vergelijken, dan was de oorlog in Oekraïne waarschijnlijk op een directe confrontatie tussen Rusland en de NAVO uitgelopen. Zeker weten doen we het niet, maar het is een interessant gedachte-experiment.
Rusland handelt op basis van Amerika?
Sommigen beweren dat de NAVO-uitbreiding Rusland in het defensief heeft gedrukt en aan de hand daarvan verklaren ze het Russische agressieve gedrag.
Deze zienswijze stelt met andere woorden het Amerikaanse handelen als voorwaarde voor Russische agressie, zoals bij de invasie in Oekraïne. Een probleem bij deze interpretatie is dat je het Russische handelen als een gevolg beschouwt van het Amerikaanse en Westerse handelen, terwijl Rusland juist een eigen ontwikkeling doormaakte. Rusland wilde namelijk in het begin van de Jaren negentig zelf lid worden van de NAVO. Rusland heeft eigenhandig een grondwet opgesteld en wilde lid worden van die westerse gemeenschap.
Jaren 90
En, ze waren kritisch over de NAVO-uitbreiding. Maar Rusland zei eerst dat ze geen probleem hadden met de NAVO-uitbreiding om vervolgens weer te zeggen dat ze het wel een probleem vonden. Daardoor kon het Westen het Russische standpunt lastig op waarde schatten. Bovendien wilden Polen en Tsjechië zelf lid worden. De achteruitgang van de Russische democratie is bovendien niet iets dat begon sinds Poetin. Dat gebeurde eigenlijk al sinds oktober 1993, toen Jeltsin het parlement met tanks liet beschieten, nadat politici het parlementsgebouw gingen bezetten naar aanleiding van een mislukte impeachmentprocedure.
De interpretatie dat de NAVO-uitbreiding heeft geleid tot Russische agressie, is niet alleen kortzichtig, het doet Rusland tekort. Het behandelt Rusland bijna koloniaal, alsof Rusland niet zelf bepaalde besluiten kan maken, wat los staat van het handelen van het Westen. Oké, dat was de context.
Gevechtspauze dan maar?
Laten we nu terugkeren naar het heden. Rusland heeft vaker landen aangevallen, een conflict bevroren om het daarna weer aan te vallen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de Tsjetsjeense oorlogen, maar ook aan de Poolse Delingen ten tijde van het Russische keizerrijk. Buiten Rusland zijn er natuurlijk historische voorbeelden te noemen, maar het is altijd makkelijk om vergelijkingen met Hitler te maken. Daarom probeer ik ze te vermijden, ook al spreken deze specifieke Russische voorbeelden minder tot de verbeelding. Het doel voor nu lijkt, dat Rusland behoefte heeft aan een pauze, de Verenigde Staten de sancties gaan opheffen en Europa ofwel Amerika hierin volgt, of Amerika gaat proberen Europa hiertoe te dwingen.
Rusland wil een pauze, geen vrede
Rusland krijgt de tijd om zich te herbewapenen, troepen te verplaatsen en de gebieden die nu steeds werden bestookt, vooral in de Zwarte Zee nu zonder enig risico te versterken. Hierdoor kan Rusland het over een tijdje nog eens proberen en dan, dan hebben ze van hun fouten geleerd. Maar ook in Oekraïne zijn ze zeker oorlogsmoe. Ook in Oekraïne willen ze vrede. Maar wel al te graag. Er is alleen een grote maar. Maar dan wel dat alle krijgsgevangenen, alle ontvoerde kinderen terug naar huis kunnen en de schade door Rusland wordt vergoed. De suggestie dat land afstaan in ruil voor vrede niet zo simpel is. Er is zonder echte veiligheidsgaranties geen reden aan te nemen dat het hierbij zal blijven. Althans, de feiten suggereren iets anders.
Russische oorlogseconomie
De Russische oorlogseconomie draait op volle toeren. Het klopt dat Europa veel meer kan dan Rusland. De EU plus het Verenigd Koninkrijk zijn samen een reus ten aanzien van Rusland. Maar Rusland bewapent zich massaal en wij doen veel te weinig. Het probleem dat ontstaat, is dat onze bewapening voor Oekraïne zelfs zal afnemen, omdat we de urgentie onvoldoende voelen, Rusland bewapent zich wel goed, en kan zelfs bepaalde voorbereidingen treffen voor een tweede aanval, wat tijdens oorlogstijd heel riskant was. Denk hierbij aan munitieopslag dichter aan het front. Grotere logge schepen in de Zwarte Zee. Nu kan Oekraïne dit allemaal bedreigen met hun geavanceerde drones. Kortom, het bevriezen is een strategisch nadeel voor Oekraïne.
Zuidoost-Azië
Daarnaast, en dit geluid hoor je ook sterk in Zuidoost-Azië, dat als Rusland een goede deal krijgt, is dat een signaal naar bijvoorbeeld China voor Taiwan. Als Rusland ermee wegkomt, kan China met een mogelijke inval in Taiwan er ook mee wegkomen. In Japan denken ze dat als Rusland een pyrrusoverwinning in Oekraïne kan behalen, dat dit in feite de kans op een oorlog in Taiwan zal vergroten. Over dit scenario sprak ik in oktober met Casper Wits. Tot slot, leeft er in Oekraïne een sterke angst dat het (1) niet bij een enkele oorlog zal blijven en (2) gezien de gruwelijkheden tijdens Russische bezettingen in het verleden onder de Tsaren en de Sovjettijd, vrezen Oekraïners dat hun leed naar de achtergrond verdwijnt. Want geen oorlog, betekent niet dat Oekraïners niet om het leven komen door de Russische terreur. De russificatie van bezet-gebied gaat gewoon door. En de Holodomor (hongermoord) uit 1932-1933 laat zien dat ‘vrede’ niet hetzelfde is als vreedzaam leven.