Nee, het gaat Rusland niet om de NAVO.
Ik krijg de laatste tijd veel reacties onder mijn posts dat de oorlog in Oekraïne zou zijn begonnen “omdat de NAVO Rusland zou hebben ‘geprovoceerd’. Om een NAVO-toetreding van Oekraïne te voorkomen, zou Rusland Oekraïne zijn binnengevallen.” Sommigen zullen misschien zeggen: negeer dit soort retoriek, maar het is een veelgehoord argument en dus tijd om deze gedachtegang nader te behandelen.
Focus op Oost-Europa
Onschuldig is dit namelijk allesbehalve. Want het suggereert alsof Rusland een aanval tegen Oekraïne begon, omdat 20 jaar geleden sommige landen besloten lid te worden van de NAVO. Dat is niet zomaar gebeurd. Dit was een proces. Landen zoals Polen en Tsjechië wilden namelijk zelf lid worden van de NAVO. Waarom? Omdat ze zelf hebben ervaren hoe het was om onder het Russische juk te moeten leven.
Jeltsin
De primaire reden voor een land als Polen was immers ook de angst voor een nieuwe Russische poging om Oost-Europese landen in te lijven. Direct of indirect. Met terugwerkende kracht blijken de waarschuwingen van vooral Polen zeker terecht te zijn geweest. Ondanks dat Jeltsin het gevaar dat Rusland voor Oost-Europa vormde probeerde te weerleggen, had Polen duidelijke voorbeelden gezien van hernieuwd Russisch imperialisme. Allereerst, in Tsjetsjenië, waar een oorlog was uitgebroken met Rusland (wapenstilstand 1996). Daarnaast de toename van nationalisten in het Russische parlement met als gevolg dat liberale krachten binnen Jeltsins regering, zoals Kozyrev als minister van Buitenlandse Zaken werd vervangen door Primakov. Een duidelijke criticus op het bestaande beleid en iemand die zich fel verzette tegen de NAVO-uitbreiding.
Belofte?
Daarnaast stellen critici dat er een duidelijke belofte van de NAVO aan Gorbatsjov is gedaan. Gorbatsjov heeft meerdere keren aangegeven dat er helemaal geen belofte was. Als je al kunt spreken van een belofte, dan was dat de belofte dat er geen NAVO-troepverplaatsing zou plaatsvinden in het hernieuwde Duitsland. Als je de archieven erop naslaat, dan zie je ook dat Gorbatsjov het heeft over Duitsland. De ‘jurisdiction’ slaat immers terug op barakken in Oost-Duitsland. Niet op een potentiële uitbreiding van Polen. Polen dat gewoon nog lid was van het Warschaupact. De context van destijds was ook heel anders. Iedereen kan archieven inlezen, maar het is belangrijk om de juiste historische context te schetsen.
Zorgen van Gorbatsjov
Had Gorbatsjov dan geen zorgen? Zeker wel. Zijn zorgen waren echter anders. De angst was dat Duitsland zelf een bondgenootschap zou oprichten en de grenzen van 1938 zou opeisen, inclusief het Sudetenland en Oost-Pruisen, dat dus het grondgebied van het Warschaupact betrof. Zie hier weer hoe belangrijk deze historische context is. De NAVO-uitbreiding naar Polen of Tsjechië was simpelweg niet aan de orde. Zelfs de Verenigde Staten gingen uit van het voortbestaan van de Sovjetunie en het Warschaupact, ondanks de hereniging van Duitsland.
Rusland bepaalt niet
Toch zijn er op sociale media mensen die claimen dat de primaire reden van Rusland de NAVO-uitbreiding of de potentiële NAVO-toetreding van Oekraïne was. Natuurlijk was Rusland in de jaren negentig ontevreden over de NAVO-uitbreiding. En natuurlijk is Rusland ook nu ontevreden over de NAVO-uitbreiding. Alleen: Rusland is geen partij in deze. Ze kunnen maximaal zeggen dat ze het vervelend vinden.
Angst voor democratie
Een belangrijke reden voor de aanval op Oekraïne heeft met iets anders te maken: de focus op het Westen van Oekraïne en andere Oost-Europese landen. Rusland ziet met lede ogen aan hoe sinds de val van de muur bepaalde landen echt voor de afslag westwaarts hebben gekozen. Het begon in Polen en Tsjechië, zette zich door in de Baltische landen en ook in Georgië, Oekraïne, Kazachstan en Belarus waren er revoluties. Alleen in Oekraïne wist deze te slagen. Alle andere revoluties mislukten omdat Rusland daar een stokje voor stak. Het is een slimme zet van Rusland, dat moet ik ze nageven. Je kunt natuurlijk niet gaan beweren dat de reden van de oorlog is dat je bang bent om de macht te verliezen. Of dat je hiermee je eigen maffia-imperium kunt uitbreiden. Bovendien kun je voor dit NAVO-uitbreidingsargument zelfs sommige mensen in het Westen voor je karretje spannen.
Bang voor de gewone man
Dus wat zegt dat? Dat zegt dat Rusland, in ieder geval het huidige establishment, bevreesd is voor mensen die in opstand komen. Vooral voor een land waarmee ze menen een geschiedenis te delen. Het establishment in Moskou is bang dat vrije Russischtalige media uiteindelijk een inspiratiebron kunnen zijn voor Russen om het Poetinregime ter discussie te stellen. Zoals dat (een revolutie) gebeurde in Rusland, in 2011-2012 kwamen duizenden Russen de straat op toen Poetin zich na Medvedev weer verkiesbaar stelde. Het harde ingrijpen deed Rusland in een politiestaat veranderen. Sommigen beweren dat Poetins Rusland een inspiratiebron is voor Nederland.
Het gaat om ideologie
Daarom draait de oorlog in Oekraïne vooral om staatsvorm en staatsideologie, en veel minder om grondgebied. Daarom lijkt het op het eerste oog ook geen zin te hebben om grondgebied af te staan aan Rusland. Er zijn hier heel erg veel morele bezwaren tegen te geven, maar er is ook één praktische: het gaat Rusland om de regering in Oekraïne, de staatsvorm sinds de Majdanrevolutie. Die willen ze weg hebben. Met nieuwe verkiezingen in Oekraïne en territoriale concessies bereik je dat niet.
Mocht u echter een beter voorstel hebben voor langdurige vrede, dan hoor ik dat graag. Want ik wil ook dat de oorlog stopt, maar dan permanent. Niet een gevechtspauze. Oekraïners verdienen na 10 jaar oorlog, eindelijk rust.
