Vrede sluiten met Rusland is symptoombestrijding
Rusland is eigenlijk een soort detective. Ze sporen altijd wel ergens ‘nazi’s’ op. Geheel toevallig vindt Rusland deze ‘nazi’s’ altijd in landen die willen breken met Poetins staatsmodel. En geheel toevallig is Rusland er altijd als de kippen bij om die landen van hun ‘nazi’s’ te ‘bevrijden.’ Met een naziprobleem heeft Moskou overigens geen enkel probleem: het steunt openlijk de AfD. Deze partij vindt dat Duitsland geen schaamte hoeft te hebben voor haar naziverleden. Ook bij het Russische huurlingenleger, de Wagnergroep, melden zich vooral criminelen en doorgewinterde neonazi’s aan. De oorlog in Oekraïne draait dus allesbehalve om ‘neonazi’s’. Wie de oorlog in Oekraïne dus echt wil begrijpen, zal moeten uitzoomen. De oorlog in Oekraïne gaat namelijk niet om Oekraïne, maar om Rusland.
Niet Poetins oorlog
De Russische invasie in februari 2022 werd in het begin van de oorlog vaak neergezet als ‘Poetins oorlog.’ Maar dit is geen eenmansproject, de wortels naar aanleiding van deze oorlog zitten dieper, veel dieper. Poetin is in feite slechts het loof, en de Russische samenleving, dat zijn de wortels.
Pre-Poetin
Ook voordat Poetin aan de macht was, wist Rusland vlak na de val van de Sovjetunie haar imperialisme maar moeilijk te verbergen. Begin jaren negentig tuigde Rusland het marionettenstaatje Transnistrië op ten koste van Moldavië. De ‘broederliefde’ van Rusland ging in Abchazië zelfs zo ver dat Georgië het gebied kwijtraakte in 1993. Rusland erkende deze onafhankelijkheid pas na de Russisch-Georgische oorlog in 2008.
Pre-NAVO
Maar ook voordat de NAVO überhaupt bestond, was het al feest. In 1853 startte Rusland de Krimoorlog met de claim dat orthodoxe christenen binnen het Ottomaanse Rijk onderdrukt werden. De sultan vroeg om bewijs, maar kreeg dat natuurlijk nooit. Ook in de twintigste eeuw (1939) gebruikte Stalin hetzelfde voorwendsel om Polen binnen te vallen: dit keer ‘om Oekraïense minderheden te beschermen.’ Peter R. de Vries zou hebben gezegd dat er sprake is van een patroon.
De strategie op papier
U zult de naam Alexander Doegin vast wel eens gehoord hebben. In de jaren ’90 won deze extremistische denker en bewonderaar van de Duitse filosoof Heidegger (NSDAP-lid) aan invloed. Doegin is vooral populair bij Ruslandfans en zijn nationaal-bolsjewisme heeft veel raakvlakken met zowel het neofascisme als het neocommunisme. Volgens Doegin moest Rusland opnieuw een wereldmacht worden en de lakens mondiaal kunnen uitdelen. Dit beschreef hij in 1997 in Fundamenten van geopolitiek. Doegin stelde dat Rusland geen grote oorlogen moest voeren, maar subtiel te werk moest gaan via annexaties en bilaterale allianties.
Het belang van Oekraïne
Doegin stelde dat Oekraïne hierin werd gezien als het strategische zwaartepunt, om zo de geopolitieke en imperiale renaissance van Rusland mee in te kunnen inleiden. Rusland kon enkel een grootmacht zijn als ze de controle over Oekraïne hadden. U denkt misschien, maar wat is dan het probleem? Het probleem is dat Doegins boek sinds 1997 is opgenomen in de Russische militaire doctrine. Elke Russische officier moest het lezen. Alsof je Baudets Aanval op de natiestaat verplicht zou stellen aan elke rechtenstudent.
Vroege pogingen
In het Westen denken veel mensen dat de oorlog in Oekraïne pas begon in februari 2022. Een enkeling zal betogen dat deze begon met de annexatie van de Krim in maart 2014. Maar Rusland probeerde al in de jaren ’90 en vroege jaren 2000 Oekraïens grondgebied in handen te krijgen. De Doema verklaarde in 1993 Sevastopol tot permanent Russisch grondgebied, ondanks dat Rusland een leaseovereenkomst met Oekraïne had. De eerste president van Oekraïne, Leonid Kravtsjoek, bracht dit ‘geschil’ naar de VN-Veiligheidsraad om de Russische claim teniet te doen.
Het liep met een sisser af, zou je zeggen. Maar als je dat denkt, dan heb je niet goed opgelet. In 2003 begon Rusland plots met de bouw van een dam naar het Oekraïense eiland Tsucha, zogenaamd een ‘natuurproject’. Dit natuurproject was een project om de belangen van de Russische (imperiale) beer te behartigen. Op deze manier probeerde Moskou controle over de Straat van Azov te krijgen zonder daarvoor Oekraïne binnen te hoeven vallen. Opnieuw kon diplomatieke druk Rusland tot bedaren brengen. Maar hoe lang nog?
Project Kharkiv
Het was allemaal symptoombestrijding. Rusland zocht steeds een incident op. Het Russische magazine Vertska maakte een reconstructie van een Russische operatie uit 2005 die nauwelijks bekend is in het Westen: Project Kharkiv. Rusland verleende steun aan ‘separatisten’ die een eigen republiek in Oost-Oekraïne wilden stichten. Zelfs de burgemeester van Moskou, Joeri Loezjkov, een belangrijke pion binnen Poetins partij Verenigd Rusland, woonde in 2005 een bijeenkomst bij van deze ‘separatisten’ in Kharkiv. Maar er bleek geen animo voor te zijn. De bevolking trapte niet in deze Russische stunt. Maar Rusland probeerde dus al in 2005 Oekraïne te splijten via ‘zogenaamde separatisten.’ Wat in 2014 dus wel deels lukte in Luhansk en Donetsk, zij het met Russische militaire steun.
Strategische blauwdrukken
Soms viel Ruslands strategie rond Oekraïne zelfs gewoon terug te lezen in overheidsdocumenten. In 2009 stelde Doema-gedeputeerde Konstantin Zatulin dat Zuid- en Oost-Oekraïne een ‘signaal’ moesten krijgen om zich bij Rusland te voegen. De ambities om een hap uit Oekraïne te nemen gingen dus veel verder dan alleen Poetin. Zelfs Poetins politieke tegenstanders in de Doema hadden geen probleem met de annexatie van de Krim. Van alle gedeputeerden stemde er in maart 2014 slechts één tegen: Ilja Ponomarjov uit Novosibirsk. Hij bezegelde daarmee zijn lot als politiek dissident.
Poetin en de Kerk
Ruslands ambities om Oekraïne te onderwerpen zijn een inherent onderdeel van de Russische staat. De Russische Kerk is daarin geen uitzondering, sterker nog het is een verlengstuk geworden van het Russische imperialisme. Maar de patriarch schaarde toen Poetin zich verkiesbaar stelde in 2000 voor het presidentschap, nog achter Poetins tegenstander. Toen Poetins partij Verenigd Rusland in 1999 fuseerde met de Vaderland Partij, de partij die patriarch Kirill steunde, draaide de patriarch mee met de wind. Zo conservatief was de Kerk ook weer niet. De Kerk werd daarmee, net als in de tsarentijd, een verlengstuk van het Kremlin.
Kruistocht?
Tijdens de oorlog in Oekraïne werd pijnlijk duidelijk hoe de Kerk een verlengstuk is van het Russische imperialisme en daarmee ook medeplichtig is aan de oorlogsmisdaden van Rusland. De patriarch stelde dat Rusland deze oorlog begon vanwege ‘gay prides in Oekraïne’ en in april 2024 verklaarde de patriarch de oorlog in Oekraïne tot een ‘heilige oorlog’, een kruistocht in feite. Priesters sprenkelden wijwater op tanks voordat ze naar het front vertrokken. Soldaten kregen zelfs kruisjes met de initialen van Vladimir Poetin. Daarmee is de Kerk net als in de tsarentijd een dienaar van het Kremlin geworden.
De imperiale draak heet Rusland
Wie denkt dat Poetins ondergang automatisch het einde van de Russische imperiale dromen zal betekenen, komt bedrogen uit. Poetin heeft het koloniale vuur verder opgestookt, maar het Russisch imperialisme is al eeuwenoud. Het bestond voor Poetin en zal helaas ook na Poetin nog altijd bestaan. Een vredesverdrag met Rusland is daarom hetzelfde als van een pyromaan verwachten dat hij geen brand meer sticht, enkel vanwege dat je dat samen in een verdrag hebt afgesproken.
Zolang Russen blijven geloven dat Oekraïne ‘van hen’ is, is elke vrede, geen vrede maar een gevechtspauze. Veel Russen geloven heilig dat Poetin gelijk heeft en dat Oekraïne gewoon Russisch grondgebied is. Dit wordt bovendien versterkt door de Russische samenleving. De Kerk, maar ook scholen en media versterken dit beeld dat Oekraïne niet bestaat en het ‘van hun is afgepakt.’ Zolang deze mentaliteit niet verandert, blijven de Russische imperiale ambities als een veenbrand oplaaien en is het wachten tot een gigantische bosbrand waarbij brandblussers onvoldoende zullen zijn.
Pyromaan Rusland
Ook de Tsjetsjenen dachten in 1996 ook dat er ‘vrede’ was na een bloedige oorlog van 1994 tot 1996. Maar in 1999 werd Grozny opnieuw kapotgeschoten. Rusland houdt zich nooit aan verdragen. Poetins gedeputeerde Kyrienko illustreerde dat in 2017 treffend toen hij stelde dat de Russische staat laat zich niet leiden door verdragen. Het sluiten van verdragen met Rusland is, alsof je van een pyromaan verlangt dat hij geen brand meer sticht. Je kunt een pyromaan wel van zijn lucifers beroven, maar dat dooft zijn verlangens niet.
Over de auteur
Ik ben Hidde Bouwmeester, geopolitiek historicus, factchecker en geopolitiek analist. Mijn analyses zijn altijd gratis te lezen, maar een (kleine) donatie wordt altijd enorm gewaardeerd.
Over de gastauteur
Dit artikel is in samenwerking met Vatniksoep totstand gekomen. Vatniksoep staat bekend om zijn soeps, waarmee hij verspreiders van Russische narratieven of soms zelf propaganda factcheckt.