Wanneer polarisatie de norm is
Afgelopen weekend liep ik op Texel tien kilometer voor KiKa met als doel geld op te halen voor kinderen die lijden aan kanker. Het was een prachtig evenement, even los van de dagelijkse polarisatie en egotripperij. Ondanks al onze verschillen hadden we een gemeenschappelijk doel, en dat verbindt. Het was een zeldzaam moment van eenheid, saamhorigheid en iets voor de medemens willen doen. Maar was het wel zo zeldzaam? Het deed me beseffen: we kunnen het dus wel. Samenleven en de verbinding zoeken. Nadat ik de finish had bereikt, besloot ik om mijn ervaringen op de sociale media te delen. Natuurlijk waren er wat anonieme trollen die daar natuurlijk weer iets van moesten vinden. Maar weet je wat het mooiste was? Zelfs mensen die het normaal gesproken met me oneens zijn, konden het lopen voor Kika enorm waarderen. Ik realiseerde me plotseling hoe groot het verschil is tussen hoe we in het echt met elkaar omgaan en hoe we elkaar zien door het filter van de media. Want die media verdienen aan ophef, verdeeldheid en tegenstellingen. Zolang dat verdienmodel leidend is, blijven polarisatie en ophef de norm en verbinding de uitzondering.
Sociale media
Hoe zijn we hier beland? Toen de sociale media en het internet opkwamen, werd het gepresenteerd als iets democratisch. Het zou autoritaire landen zoals China in de problemen brengen, omdat autoriteiten dan niet langer alle informatie en meningen konden onderdrukken. Het tegenovergestelde bleek waar te zijn. Door trollen, AI en desinformatie blijkt het internet juist democratieën onder druk te kunnen zetten. Sociale media hebben ophef en polarisatie als winstmodel gemaakt. Daarom zetten algoritmes in op polarisatie, op scherpe tegenstellingen en op wij-zij-denken.
Traditionele media
Maar het zou te simplistisch en vooral te lui zijn om sociale media tot zondebok van de polarisatie te maken. Lees je de kritiek op sociale media, dan lijkt het alsof alles de schuld is van Elon Musk. Van X. Was het maar zo eenvoudig. Ik kijk nog zelden talkshows, maar als ik zo nu en dan toch kijk, dan zie ik dat ophef en polarisatie de norm zijn geworden. Talkshows zijn niet op zoek naar wat mensen verbindt, maar naar wat scoort. En dat is vaak polarisatie en ophef. Het verdienmodel is leidend. Doordat traditionele media sociale media als norm voor het debat zijn gaan gebruiken, is niet Musk het probleem, maar de vertwitterisering van de traditionele media. Ook zij hebben van (f)ophef hun verdienmodel gemaakt.
Europeanen
Die polarisatie ontstaat niet zomaar. En het is allang niet meer alleen een binnenlands probleem. Ze wordt bewust aangewakkerd van buitenaf. Mensen wijzen dan snel naar Musk, maar het is breder dan dat. Trump en Poetin spelen in op de verdeeldheid. Een verdeeld Europa, dat is wat ze willen. En niet alleen dat, het liefst willen ze dat elke lidstaat tot op het bot verdeeld is. Een samenleving die geen keuzes meer durft te maken. Een samenleving die elkaar wantrouwt. Een politiek systeem dat zichzelf heeft verlamd. Dat is the American Dream 2.0. En juist daarom is het zoeken naar verbinding belangrijker dan ooit.
Een giftig verdienmodel
Maar die verbinding wordt vakkundig om zeep geholpen. We hebben namelijk het paard van Troje in huis, zonder dat we het doorhebben. Polarisatie en verdeeldheid worden door sociale media in de hand gewerkt. Het is immers hun verdienmodel. Het probleem is dat dit verdienmodel anno 2025 bijna is overgenomen door de traditionele media. Met dit maatschappelijk ontwrichtend verdienmodel dragen ze bij aan verdere verdeeldheid.
Rol van de media
De vraag die redacties en journalisten zich moeten stellen, is welke maatschappelijke rol ze willen spelen. Zien ze zichzelf als publieke dienstverleners of als mediabedrijven die vooral geld moeten verdienen, ongeacht de gevolgen?
Want als talkshows draaien op ophef, levert dat engagement op. Engagement op sociale media betekent zichtbaarheid, en zichtbaarheid betekent reclamegeld. Een logisch verdienmodel misschien, maar of het moreel het juiste is, dat is een tweede.
Maar dat is lastig in een vak dat is getraind op het afwijkende. Wat nieuwswaarde heeft, is wat afwijkt — van de norm, van de verwachting, van de rust. Hypes, schandalen, trending topics: journalisten hollen erachteraan, onder druk van de algoritmes én van hun eigen vakreflex. Wat scoort, is controverse en het uitmelken van tegenstellingen. Dat is wat mensen willen horen en lezen en dat is vaak niet het genuanceerde verhaal.
En dan is de vraag niet alleen wat media doen, maar wat journalistiek nog durft te zijn. Is het nog een publieke dienst? Of een verdienmodel dat moreel failliet is?
Verbinding
Je hebt het vast ook wel gemerkt: dat je op bepaalde onderwerpen overeenstemming vindt met mensen met wie je het normaalgesproken hartgrondig oneens bent. Dan valt het toch op dat je dit geluid zelden in de media hoort? Altijd maar weer die tegenstellingen uitmelken. We zouden juist overeenkomsten moeten aangrijpen om te verbinden in plaats van te polariseren. Het is tijd dat media stoppen met het voortdurend etaleren van tegenstellingen. Als je als medium daardoor financieel in de problemen komt, is je verdienmodel niet alleen moreel failliet, maar ook zakelijk onhoudbaar.
Stop de twitterisering
Want als het uitmelken van polarisatie, ruzies en ophef jouw verdienmodel is, wat zegt dat dan over je rol als medium? Zelfs de publieke omroep maakt zich hier soms schuldig aan. Willen we de vertwitterisering van onze traditionele media tegengaan, dan zullen media hun giftige verdienmodel moeten bijstellen. Maar wij als kijkers en sociale mediagebruikers even goed. Niet elk meningsverschil hoeft te worden opgeblazen tot een morele burgeroorlog. Niet van elk nuanceverschil een rel maken. Er is veel meer dat ons verbindt dan wat ons verdeelt. Op het moment dat je samen met onbekenden een gezamenlijk doel nastreeft (zoals toen ik voor KiKa liep), besef je hoe absurd het is dat ophef de norm is geworden voor veel media.
Over de auteur:
Mijn artikelen en analyses zijn altijd gratis te lezen, maar een (kleine) of maandelijkse donatie wordt altijd enorm gewaardeerd. Daarmee maak je mijn werk mogelijk en kan ik dit soort analyses blijven maken. Daarnaast, als je nu dit soort artikelen en analyses per mail wilt ontvangen, dat kunt u zich hier aanmelden voor mijn nieuwsbrief. 25 procent van alle donaties voor dit artikel zullen worden overgemaakt naar Kika. U kunt natuurlijk ook zelf direct aan Kika doneren.