De sensatie van de ‘FSB-letters’: Hoe een voormalig autocoureur de waarheid over de oorlog tussen Oekraïne en Rusland onthulde, of toch niet?
Op 24 februari 2022 werd de wereld opgeschrikt door de grootschalige invasie van Russische troepen in Oekraïne. Naast veiligheidsexperts en Ruslanddeskundigen, waren ook sommige analisten verrast door de gebeurtenissen. Een paar weken na het uitbreken van de oorlog dook de naam van de voormalige autocoureur Igor Sushko op, die beweerde belastende informatie te hebben over de verdere oorlogsplannen van Rusland. Hij meende deze informatie via voormalige FSB-agenten te hebben verkregen en in het bijzonder via Vladimir Osechkin, voormalig FSB-lid. De vraag rijst echter wie Sushko precies is en waarom we nooit eerder van hem hebben gehoord. Bovendien is de betrouwbaarheid van de zogenaamde ‘FSB-letters’ twijfelachtig. Als historicus ben ik van mening dat de herkomst van bronnen cruciaal is voor geschiedschrijving, zoals Leopold von Ranke, de vader van de geschiedschrijving, ooit zei: ‘sagen wie es eigentlich gewesen.’ Het feit dat deze informatie niet werd gedeeld met erkende instanties, maar met een autocoureur zonder de benodigde expertise, is vreemd en roept twijfels op over de authenticiteit van de brieven. Daarnaast is het opvallende zwijgen van het Kremlin over deze openbaringen van de ‘FSB-letters’ interessant, aangezien het Kremlin belastende informatie meestal onmiddellijk ontkent. De discussie over de betrouwbaarheid van zulke bronnen is belangrijk, zeker in een tijd waarin het soms moeilijk is om de waarheid te achterhalen, en waarin zelfs artikelen en brieven gegenereerd kunnen worden door AI, zoals ChatGPT.
Het belang van bronkritiek in geschiedschrijving
Igor Sushko, een onbekende analist, beweerde in de eerste weken van de oorlog dat voormalige FSB-medewerkers hem documenten hadden toegespeeld met interne gesprekken tussen de Russische regering, het leger en de FSB. Hij suggereerde dat hij ooggetuigenverslagen had over de eerste dagen van de oorlog en de reactie binnen de FSB. De interesse van historici, politici en journalisten in dergelijke bronnen benadrukt waarom het authenticiteitsvraagstuk cruciaal is voor deze documenten. Het is echter opmerkelijk dat de klokkenluiders ervoor kozen om deze documenten aan een voormalig autocoureur te geven in plaats van aan gerenommeerde journalisten of diplomaten met meer expertise en geloofwaardigheid, zoals John Sweeney of Michael McFaul. Dit gebrek aan transparantie en het delen van informatie met iemand van wie ik voor de oorlog nog nooit had gehoord, roept twijfels op over de geloofwaardigheid en herkomst van deze zogenaamde FSB-brieven.
Dubieus
Volgens Sushko wekken de brieven de suggestie dat Poetin na het mislukte offensief (begin maart 2022) de oorlog wilde internationaliseren en de NAVO erbij wilde betrekken door Polen aan te vallen. Er werd zelfs gesuggereerd dat er een machtsstrijd gaande was binnen het Kremlin en dat Poetins dagen als president geteld waren. Echter, zoals de geschiedenis ons heeft geleerd, zijn suggesties en vermoedens niet genoeg om iets als waarheid te presenteren. Om de betrouwbaarheid vast te stellen, is het essentieel om de herkomst van de bron te kunnen herleiden. Feiten en betrouwbare bronnen zijn immers van essentieel belang voor de geschiedschrijving. Het ontbreken van bronkritiek kan leiden tot onnauwkeurige en amateuristische geschiedschrijving. De authenticiteit van deze brieven blijft dus dubieus, aangezien het slechts om vertaalde tweets gaat en het niet mogelijk is om de echtheid te controleren. Het is zelfs mogelijk dat Rusland deze brieven zelf heeft gecreëerd om het Westerse discours te beïnvloeden en daarmee hun eigen agenda te dienen.
Speculatie
Recent verspreidde Sushko zelfs een gerucht over de Russische inzet van kernwapens boven Oekraïne, wat vragen oproept over zijn betrouwbaarheid, aangezien Rusland juist belang heeft bij het versterken van de angst voor kernwapens. De Verenigde Staten benadrukten onmiddellijk geen enkele aanwijzing te hebben dat Rusland haar kernwapens in een verhoogde staat van paraatheid had gesteld en dat een nucleaire reactie vanuit Moskou zeer onwaarschijnlijk was. Michael McFaul probeerde op Twitter Sushko gerust te stellen door aan te geven dat dit de maximale geruststelling is in de diplomatieke taal. Dit is wat mij betreft illustratief waarom goede bronkritiek essentieel is en je dus niet zomaar contextloze informatie of vage geruchten de wereld in kunt sturen. Dat gebeurt wel vaker, maar Sushko wordt sinds een jaar een aanzienlijke autoriteit toegedicht, doordat hij door mensen zoals McFaul wordt aangehaald als bron, maar daar hoort vervolgens ook een verantwoordelijkheid bij. Sterker nog, hij blockt de meeste mensen die kritische vragen stellen over de authenticiteit van de bronnen, terwijl dit belangrijk is om te voorkomen dat propaganda en speculatie de overhand krijgen. Kortom, een kritische houding van historici en onderzoeksjournalisten is van essentieel belang om de waarheid en de oorsprong van de bronnen te achterhalen.
Het is daarom niet uit te sluiten dat het Kremlin, Sushko (die verder geen onderzoeksjournalist is, maar een voormalig autocoureur) met deze ´FSB-brieven´ ons maandenlang om de tuin heeft geleid. Precies daarom is het essentieel om de herkomst van een bron te kunnen herleiden en aan bronkritiek te kunnen doen. Precies zoals Leopold von Ranke zei ‘sagen wie es eigentlich gewesen.’ Helaas kunnen we het niet controleren vanwege dat Sushko onduidelijk is over hoe hij aan deze ´brieven´is gekomen en waarom ze juist hem een voormalige coureur hebben benaderd.
Dubieuze brieven: waarheid of fictie?
Sushko maakte het moeilijk voor lezers om de feitelijke inhoud van de ‘FSB-brieven’ te onderscheiden van zijn eigen interpretatie, doordat hij ze heeft vertaald en de ‘brieven’ achter een betaalmuur heeft geplaatst. Het delen van dergelijke gevoelige informatie, afkomstig van voormalige FSB-agenten, lijkt riskant. Als de authenticiteit van de brieven niet ter discussie zou staan, zou dit betekenen dat Sushko een groot risico heeft genomen door ze openbaar te maken. De vraag rijst waarom hij dit heeft gedaan en waarom de FSB geen actie heeft ondernomen als de informatie inderdaad authentiek was. Gezien het lot van klokkenluiders, zoals Litvinenko en Skripal, is het uitblijven van een reactie van Moskou uitzonderlijk en een autocoureur is een heel bijzondere ontvanger voor zulke “brieven.”
Misleiding
Het Kremlin en gerenommeerde analisten en Kremlinologen hebben weinig aandacht besteed aan de ‘FSB-brieven’, terwijl Sushko ze als volledig verifieerbaar en betrouwbaar presenteert. Als deze informatie inderdaad zo belangrijk en waardevol zou zijn, zou het groot nieuws zijn en de voorpagina’s halen. Het gebrek aan aandacht voor deze documenten roept vragen op over hun authenticiteit en de geloofwaardigheid van Sushko’s verhaal. Is het mogelijk dat Sushko door het Kremlin is misleid en dat de brieven helemaal niet afkomstig zijn van ‘voormalige FSB-medewerkers’?
In de kaart spelen
Bronkritiek is daarom cruciaal en zeker in een tijd van desinformatie en AI. Historici hechten veel waarde aan de herkomst van bronnen en zonder verificatie van de herkomst van de ‘FSB-brieven’ kan er geen professionele geschiedschrijving plaatsvinden. De FSB-brieven en Sushko’s rol benadrukken het belang ervan voor geschiedschrijving en onderzoeksjournalistiek. Er zijn ernstige twijfels over de authenticiteit van de brieven door gebrek aan verificatie en mogelijk misleiding door het Kremlin. Het kunnen herleiden naar de oorsprong van de bron is essentieel voor accurate geschiedschrijving, en dit kan niet aan een autocoureur worden overgelaten. Zonder serieuze bronkritiek hebben deze brieven geen waarde en zaaien ze alleen verwarring. Daarom is serieuze bronkritiek onmisbaar, want zonder de herkomst van de bron te weten ligt desinformatie op de loer. Daarmee speel je enkel Poetin en de Russische desinformatie in de kaart.