We zijn getuige van een gevaarlijk sociaal-experiment. Elke dag komen we in aanraking met ongefilterde informatie. Je moet zelf maar uitzoeken of dat waar is of niet. Wie voortdurend wordt blootgesteld aan leugens gaat ze vanzelf geloven.
Toen Elon Musk Twitter overnam ontsloeg hij een groot deel van de moderators. Ook TikTok besloot om moderators te vervangen door AI. U kunt zelf wel invullen wat daarvan de gevolgen zijn.
In tegenstelling tot traditionele media kan iedereen op sociale media vanalles beweren. Er is geen redacteur die op sociale media controleert of iets feitelijk klopt. We zien dus steeds vaker desinformatie en samenzweringstheorieën op sociale media verspreid worden. Wordt wetenschap straks ook gereduceerd tot een mening?
Maar wat doe je ertegen? Zo zijn er mensen die zelfs de maanlanding ontkennen. Je kunt er om lachen, maar dit is zorgwekkend. Wat moet je doen als basale feiten niet meer worden geloofd? Moet je dat dan negeren of kun je het beter factchecken? Op sociale media drukken algoritmes bovendien externe links weg. Daarom heeft een droge factcheck met link slechts beperkt effect en is reageren soms beter. Daarom is het negeren van desinformatie en complottheorieën niet langer houdbaar.
Mensen konden zich de verwoesting van Marioepol niet voorstellen. Tot de Russische tanks Oekraïne binnenrolden. Ook de executies in Bucha en de raketaanval op station Kramatorsk konden mensen zich niet voorstellen. Tot het gebeurde. En je hoort het nu weer: Rusland zou Estland, Letland of Litouwen nooit aanvallen. Critici stellen dat zo’n aanval niet in Ruslands belang is. De vraag is of de oorlog in Oekraïne in het belang van Rusland is. Poetins beleid is doorgaans niet in Ruslands belang, maar in zijn eigen belang.
Ondertussen bouwt Rusland een nieuw leger op langs de grens met Finland. In Karelië wordt het nieuwe 44ste Legerkorps gevormd, tot 15.000 man sterk. In Oekraïne heeft Rusland ruim een half miljoen actieve militairen. De NAVO heeft slechts een paar duizend militairen paraat in de Baltische landen. Dat is te weinig om een grootschalige invasie af te stoppen. De Baltische landen vrezen om die reden dat zij na Oekraïne aan de beurt zijn.
Afgelopen zomer zat ik in de trein van Vilnius naar Kaunas en raakte daar aan de praat met een student. Ik schat dat hij begin twintig was. Hij vertelde me dat ze twee keer per maand oefenen met schieten. “Je moet voorbereid zijn op het zwarte scenario,” zei hij.
Het laat zien dat ze in de Baltische landen rekening houden met een Russische inval. Maar hoe realistisch is dat en wat zal de NAVO in zo’n geval doen?
Een vrouw herkende haar zoon aan zijn jas. Hij lag roerloos in een oprijlaan. Op 144 Yablunska Straat liepen negen mannen in sokken hun dood tegemoet. Ze werden vernederd, geschopt, en één voor één geëxecuteerd door Russische militairen.
Toen ik het zag, wist ik: Bucha zal de geschiedenis ingaan als een van de grootste oorlogsmisdaden op het Europees continent sinds de Tweede Wereldoorlog. Kinderen gaan dit later krijgen op hun centraal examen geschiedenis. Ik wist het zeker.
In maart 2022 verloor Rusland de oorlog in Oekraïne. Niet op het slagveld, maar door een camera. Een camera die in HD-kwaliteit vastlegde wat het Kremlin decennia lang kon ontkennen.
Het was geen incident, maar een patroon. Een patroon van plundering, verovering en vernietiging. In de Oekraïense stad Bucha werden 501 burgers geëxecuteerd.
Wat Oost-Europeanen allang wisten, werd ineens zichtbaar voor de rest van de wereld: voor Rusland heiligt het doel de middelen. De Russische ziel en cultuur bleek niets meer dan een dekmantel. Bucha was geen incident, Rusland deed het al eerder. In Tsjetsjenië.
Alleen dan zonder camera en zonder sociale media.
Maar de oorlog in Oekraïne was wereldnieuws.
De slagers van Bucha verschenen echter niet voor de krijgsraad. Nee, ze kregen een medaille.
Dat zegt alles over Poetins Rusland.
Bucha
Op 24 februari 2022 begon Rusland zijn ‘speciale militaire operatie’. Volgens Poetin ging het om de denazificatie van Oekraïne. Om de NAVO-uitbreiding en om Ruslands vermeende veiligheidszorgen.
Maar sinds Bucha weet iedereen beter. Er waren nauwelijks nazi’s, althans niet anders dan in andere landen. Geen NAVO-bases en geen bio-labs.
Wat er wél was: vrouwen, kinderen, vaders en jonge mannen. Mensen zoals u en ik. 501 van deze mensen werden geëxecuteerd.
Daarmee liet Rusland zien wat het werkelijk is. Of altijd al was. Alleen wilden West-Europeanen het niet zien, vanwege goedkoop gas. De dekmantel van de Russische cultuur kan Bucha en Marioepol niet meer verbloemen. Tsjaikovski’s Zwanenmeer galmde door Moskou, terwijl het theater in Marioepol aan flarden werd geschoten.
Rusland is een land dat weerloze burgers doodschiet. In een beschaafd land staan zulke daders voor de krijgsraad. In Rusland krijgen ze een onderscheiding. Een medaille in plaats van een vonnis. Het is alsof de brandstichter van een school een lintje krijgt.
In Rusland belanden journalisten in de gevangenis en krijgen oorlogsmisdadigers een medaille.
Het zegt alles over Rusland. Rusland heeft de oorlog sinds Bucha verloren.
Soms zie je iets gebeuren waarvan je meteen voelt: dit is groter dan het moment zelf.
Dat had ik bij de ontmoeting tussen Trump en Zelensky in de Oval Office, afgelopen februari (2025). Het was niet één zin, één blik of één gebeurtenis. Nee. Het zat in de houding, in de spanning in de kamer, in de pijnlijke stiltes. Je zag de breuk ontstaan. En je wist: dit gaat de geschiedenisboeken in. Tarantino had het script kunnen schrijven. En er een Oscar mee kunnen winnen.
Elf jaar geleden zat ik met mijn ouders en broer op een terras in Laos. We reisden door Zuidoost-Azië, en hadden af en toe wat wifi, vooral fijn om te checken hoe FC Groningen het had gedaan. De wedstrijd van FC Groningen tegen het Schotse Aberdeen (voorronde Europa League) zou normaalgesproken het belangrijkste nieuws van die dag zijn geweest. 17 juli 2014 begon zoals de meeste dagen die vakantie: geen nieuws, geen bereik en als we wel wifi hadden, dan gebruikten we het om de mooie foto’s van die dag te delen met vrienden en familie. Dat zou op 17 juli ook het geval zijn. Dachten we.
Tot we gingen zitten.
Toen we weer wifi hadden, stroomden de berichten binnen.
Langzaam drong het tot ons door: er was een Nederlands passagiersvliegtuig neergeschoten boven Oekraïne. En wij hadden er in kunnen zitten. En misschien dachten mensen dat we erin zaten. We vlogen een paar dagen eerder met de KLM ook boven Oekraïne. Misschien dachten sommige mensen wel dat wij aan boord zaten. We hadden namelijk niet aan iedereen onze precieze vertrekdatum verteld.
Iedere Nederlander weet nog waar hij was toen hij het nieuws over de MH17 hoorde. Het neerschieten van de MH17 is onderdeel van ons collectieve geheugen geworden.
En toch, elf jaar later, is er een groep Nederlanders die zegt dat de oorlog in Oekraïne ‘niet onze oorlog zou zijn.’ De slachtoffers van MH17 wilden ook niet dat dit hun oorlog werd. Maar het Kremlin maakte het wél tot hun oorlog.
Er zijn drie redenen waarom de oorlog in Oekraïne wel de oorlog van alle Nederlanders is.
