Waar komt het geld van Abramovitsj vandaan?

Woensdag 29 maart is aan het licht gekomen dat Roman Abramovitsj, voormalig eigenaar van Chelsea FC, betrokken was bij de aankoop van de Nederlandse voetbalclub Vitesse. Uit onderzoek van The Guardian blijkt dat Abramovitsj in augustus 2010 zijn persoonlijke vriend en Georgische filantroop Zjordania  op een sluwe manier van geld heeft voorzien om zodoende de aankoop van Vitesse te volbrengen. Daardoor werd de aankoop van Vitesse mogelijk gemaakt. Deze onthulling doet mij afvragen of er sprake is geweest van belangenverstrengeling? De meeste voetballiefhebbers kennen Abramovitsj wel, maar hoe komt hij eigenlijk aan zijn geld?

Gefinancierd door het Kremlin?

Kijk maar naar de uitleen van Chelsea-spelers aan Vitesse de afgelopen jaren of naar de miljoenentransfer van Marco van Ginkel naar Chelsea: voor vijf miljoen euro in 2013. Dat werd destijds nog als een forse transfersom beschouwd. Van Ginkel speelde vrijwel nooit voor Chelsea. Abramovitsj was tot maart 2022 de eigenaar van Chelsea. De KNVB heeft de financiële constructie van Vitesse twee keer grondig onderzocht, zonder enig bewijs te vinden van vermeende betrokkenheid van de eigenaar van Chelsea, ondanks dat Voetbal International dit in 2014 aantoonde. Waarom lijkt de cruciale vraag volledig te ontbreken in het nieuws over Abramovitsj: is Vitesse mogelijk indirect gefinancierd door met Kremlin-dollars? Als dit waar blijkt te zijn, moeten wij dit dan wel willen?

Jeugd en opkomst van Abramovitsj

Laten we eerst dieper in het leven duiken van Abramovitsj . Dan snappen we beter zijn neusje voor lucratieve business. Wie is deze Roman Abramovitsj? Zijn leven kent vele hoogte- en dieptepunten. Geboren in 1966 in het Sovjetstadje Saratov, waar de meeste mensen werkten in de luchtvaartindustrie of de landbouw, had hij als jong kind al te maken met tragisch verlies. Zijn moeder overleed toen hij slechts achttien maanden oud was en op vierjarige leeftijd kwam zijn vader om het leven bij een bouwongeval. Ingrijpende gebeurtenissen die hem voor altijd zouden tekenen. Na zijn middelbare school begon de jonge Abramovitsj aan een studie wiskunde aan de Universiteit van Moskou. Maar Abramovitsj rondde zijn studie niet af.

Zakelijke instinct

Dat hij zijn studie niet heeft afgemaakt, had weinig te maken met zijn academische prestaties, maar veel eerder met zijn prima zakelijke instinct. In de jaren ’90 was er politieke chaos in Rusland ontstaan. Geldgebrek van president Jeltsin dwong de president ertoe om staatsbedrijven tegen een habbekrats te verkopen. Een gouden kans voor Abramovitsj om een fortuin te vergaren! Hij nam samen met zijn zakenpartner Berezovski een meerderheidsbelang in Sibneft, de 3^e grootste oliemaatschappij van Rusland. Echter, deze overname wordt door velen beschouwd als oneerlijk vanwege de lage prijs die ervoor betaald werd. De Russische overheid verkocht namelijk haar belang van 51 procent van de aandelen voor slechts 200 miljoen dollar, terwijl de geschatte waarde van het bedrijf vele malen hoger lag.

Wel eerlijk?

Net als vele andere Russische oligarchen lijkt Abramovitsj te hebben geprofiteerd van de politieke onrust tijdens de jaren ’90 in Rusland. Ook heeft hij handig gebruik gemaakt van zijn goede connecties binnen de politieke elite van Rusland. Het is dan ook gerechtvaardigd om de vraag te stellen of Abramovitsj altijd op een eerlijke manier zaken heeft gedaan? Want hoe kon Abramovitsj aandelen van de 3^e grootste oliemaatschappij van Rusland opkopen? Is er sprake van verregaande belangenverstrengeling met het Kremlin?

‘Familie’

Politieke connecties bleken inderdaad allesbepalend te zijn. Op zijn 30e, in 1996, had Abramovitsj nauwe banden ontwikkeld met de Russische president Boris Jeltsin en dat gaf de doorslag. Abramovitsj was zelfs in 1996 uitgenodigd om in het Kremlin te wonen, in een appartement dat speciaal voor hem was vrijgemaakt door de ‘familie.’ Dit bevestigt het beeld van Abramovitsj’ nauwe banden had met de Russische politieke elite, en dat heeft een belangrijke rol gespeeld bij zijn zakelijke successen en ook bij het behouden en uitbreiden van zijn vermogen.

Fan van Poetin

Abramovitsj was niet alleen een van de eersten die Poetin als opvolger van Jeltsin voorstelde. Volgens biografen Chris Hutchins en Steven Myers had Abramovitsj ook zeer nauwe banden met Poetin. Volgens Hutchins hebben oligarchen veel te danken aan Poetin, en Myers beweert dat de afhankelijkheid tussen Abramovitsj  en Poetin wederzijds was. Dit omdat Abramovitsj een van de eersten was die Poetins verkiezingscampagne financierde in 2000. Als Abramovitsj en Poetin zo close zijn, hoe moeten wij dan tegen de investeringen van Abramovitsj aankijken? Met welk geld heeft Abramovitsj bijvoorbeeld de Engelse voetbalclub Chelsea gekocht?

Abramovitsj buiten schot gebleven

Opmerkelijk is ook dat juist andere oligarchen in Rusland plotseling te maken kregen met corruptieonderzoeken over belastingontduikingen en brievenbusfirma’s. Poetin was als voormalig directeur van de Russische geheime dienst, de FSB en als premier goed op de hoogte van de financiële dwarsverbanden binnen de Russische oligarchie en belastingparadijzen. Toen Poetin in 2000 president van Rusland werd, wist hij hoe hij de macht van de oligarchen kon breken; loyale oligarchen zoals Abramovitsj werden uiteraard gespaard. Maar oligarchen met politieke ambities, zoals bijvoorbeeld Berezovski, bezweek onder de druk van een corruptieonderzoek en besloot om zijn televisiekanaal verkopen. En aan wie deed hij dat? Juist. Aan Abramovitsj die vervolgens datzelfde televisiekanaal weer aan de staat terugverkocht. Hieruit blijkt eens te meer de loyaliteit van Abramovitsj aan het Poetin en Moskou.

Abramovitsj en het voetbal

Terug naar het voetbal. In 2003 kocht Abramovitsj de Londense voetbalclub Chelsea. Hij was daar bijna 20 jaar lang eigenaar van, tot aan de oorlog met Oekraïne. Als Chelsea-eigenaar trad hij duidelijk op de voorgrond en was bij veel wedstrijden op de tribune te bewonderen. In maart 2022 moest Abramovitsj noodgedwongen Chelsea verkopen, vanwege dat de economische sancties die delen van het Russische geld in het Westen bevroren. Maar voor een inreisverbod hoeft Abramovitsj niet te vrezen. Vanwege zijn Joodse achtergrond kan hij gebruikmaken van zijn Israelische paspoort en zo nog altijd zijn talrijke assets en landhuizen in Europa bezoeken.

Onbeantwoorde vraag

Een vraag die tot op heden onbeantwoord lijkt te blijven in de voetbaljournalistiek, is of de miljoenen die Abramovitsj in het voetbal investeerde (deels) afkomstig waren uit het Kremlin. Het is immers overduidelijk dat Abramovitsj zijn immense vermogen alleen maar met de hulp en steun vanuit het Kremlin heeft kunnen vergaren. Daar komt bij: in 2010 werd de Nederlandse voetbalclub uit Arnhem, Vitesse, gekocht. Ook door een Georgische zakenman, Zjordania, de voormalig businesspartner van Abramovitsj. Wat wil nu het toeval? Dat zakenman Zjordania alleen met de hulp van Abramovitsj in staat was om Vitesse te kopen. Een kritische blik op deze financiële constructie lijkt dan ook op zijn plaats. Want welke spelers zijn in Arnhem gaan voetballen dankzij deze Kremlin-miljoenen?

Nader onderzoek

Al met al is het duidelijk dat er nog veel vragen onbeantwoord zijn rondom de financiële constructies van Abramovitsj. Wat is zijn betrokkenheid bij de aankoop van Vitesse? Gezien zijn uitstekende connecties met het Kremlin heeft het er alle schijn van belangenverstrengeling. De vraag blijft overeind welk geld van Abramovitsj naar Zjordania is doorgesluisd en dus naar Vitesse is gegaan. Wat echter volstrekt duidelijk is, is belangenverstrengeling. Toen Abramovitsj nog Chelsea-eigenaar was, kocht Chelsea Marco van Ginkel voor 5 miljoen euro, terwijl Van Ginkel nooit echt kans maakte op een basisplek bij Chelsea. Was dit niet gewoon een makkelijke manier voor Abramovitsj om geld naar Vitesse over te maken?

De sport moet schoon blijven en het geld dat daar naar toe gaat moet ook schoon zijn. Transparantie op alle fronten. Waar komt dat (Russische) voetbalgeld vandaan? Van Chelsea en van Vitesse? Dat clubs eigenaren hebben hoeft geen probleem te zijn, want er zijn genoeg voorbeelden waarin geldschieters transparant zijn over hun geld en met welk geld er in voetbalclubs wordt geïnvesteerd. Kijk bijvoorbeeld naar Frans van Seumeren bij FC Utrecht.

Hidde Bouwmeester

Historicus en essayist, gespecialiseerd in Oost-Europa  en (in zijn vrije tijd) sportliefhebber