Hoe de NOS onbedoeld fungeert als doorgeefluik van Russische desinformatie

Het mag inmiddels wel duidelijk zijn dat na 2 jaar oorlog in Oekraïne Rusland het niet zo nauw neemt met de waarheid. Poetin heeft jarenlang voor de KGB gewerkt en daar moest je één ding buitengewoon goed kunnen: liegen. Poetin kan met stalen gezicht beweren dat een banaan een vis is en je zult het niet aan zijn gezicht kunnen aflezen dat hij aan het liegen is. Dat is een prestatie op zich. Op 30 december 2023 werd de Russische stad Belgorod opgeschrikt door een inslag op een autoweg, waarbij volgens Russische autoriteiten meer dan 20 doden zijn gevallen en waar Oekraïne schuldig aan was. Het is echter zeer opmerkelijk dat de NOS deze Russische lezing van de tragedie in Belgorod zomaar overnam zonder enige voorzichtigheid. Als er één ding sinds de oorlog in Oekraïne duidelijk is geworden, dan is dat dat je Russische autoriteiten nooit zomaar kunt citeren zonder daar een kritische noot bij te plaatsen en dat is wat de NOS naliet. Overigens niet voor de eerste keer. Is er sprake van een patroon? Is de NOS onbedoeld de doorgeefluik geworden van desinformatie? En niet alleen de NOS maar ook the Economist de Telegraaf?  

Aanslag in Belgorod

Op 30 december 2023 werd de Russische grensstad met Oekraïne geraakt door beschietingen. Rusland wees onmiddellijk naar Oekraïne. Oekraïne zou volgens de Russische autoriteiten schuldig zijn aan terrorisme vanwege die aanval. Rusland riep zelfs de VN-veiligheidsraad bijeen, maar dit kon niet op voldoende steun rekenen. Terecht, want wat er in Belgorod gebeurde, doet Rusland namelijk dagelijks in Oekraïne. Rusland maakt zich al 2 jaar schuldig aan het beschieten van Oekraïense steden. Bovendien stelden militair deskundigen dat een ander scenario meer voor de hand ligt, namelijk dat Oekraïne militaire installaties wilde uitschakelen, maar dat de Russische afweer ervoor zorgde dat de Oekraïense raketten of drones uit koers geraakten.

Klakkeloos

Toch nam de NOS de Russische berichtgeving klakkeloos over: de Russische drone-aanval op 31 december in Kharkiv zou een ‘vergeldingsactie’ zijn. De NOS beweerde dus dat er sprake zou zijn van Rusland ‘die terug zou slaan’. Zo’n uitspraak is sterk misleidend, omdat Rusland al 2 jaar Oekraïense steden onder vuur neemt en de aanslag in Belgorod daar geen invloed op gehad heeft. Zo’n gekleurd NOS-bericht is buitengewoon kwalijk.

Hevige kritiek op de NOS-lezing

Zelfs na hevige kritiek op deze lezing van de NOS van onder andere Jelle Brandt Corstius stond 48 uur na de aanslag (op 1 januari 2024) nog steeds bij het artikel dat er sprake zou zijn van Oekraïense beschietingen op Belgorod (zie afbeelding). Hiermee suggereert de NOS dat er sprake is van een bewuste poging van Kyiv om Russische burgerdoelwitten te treffen. Dit is niet alleen hoogst twijfelachtig, maar stel dat dit waar zou zijn? Dan is er sprake van een oorlogsmisdaad. Van een vooraanstaand landelijke omroepstichting als de NOS verwacht je niet dat zoiets zomaar wordt beweerd en al helemaal niet als dat ‘bewijs’ slechts berust op een filmpje van het Russische persbureau RIA. Hiermee fungeert de NOS als een doorgeefluik van Russische misinformatie en dat lijkt me nooit de bedoeling te zijn geweest van de NOS-redactie.

Headlines zijn leidend

Het probleem is vooral sociale media. Als je namelijk een Russische bron citeert en enkel van dat citaat een tweet maakt, dan ben je daarmee onbewust en onbedoeld een doorgeefluik van Russische propaganda geworden. Mensen scannen vaak alleen de headlines en denken vervolgens dat Oekraïne achter de aanslag zat in Belgorod, terwijl dat een voorbarige conclusie en ongeverifieerde Russische claim is.

Geen incident

De onzorgvuldigheid waarmee de NOS met het citeren van RIA is omgegaan is echter geen incident. Het is ook geen aanval op de NOS, want verschillende media maken zich helaas schuldig aan het kritiekloos doorgeven van Russische desinformatie. Rusland is blijkbaar goed in staat om via Russische persbureaus zoals RIA en TASS en via overheidsofficials de Westerse media op het verkeerde been te zetten. En dat is erg zorgelijk, vooral omdat je van nieuwsmedia zoals de NOS, maar ook van de The Economist en the New York Times meer zou mogen verwachten.

Elkaar napapagaaien 

Want er is sprake van een patroon. Zo twitterde Ruslandcorrespondent van the Economist, Olivier Carroll, op 30 december 2023 dat Oekraïne schuldig zou zijn aan de aanslag in Belgorod, wat voorbarig was. Zelfs als op den duur blijkt dat er wel sprake zou zijn van een Oekraïense raket in Belgorod, dan was op dat moment nog niet is vastgesteld. Er waren enkel Russische claims die op 30 december 2023 dit beweerden. Niet alleen de NOS, ook de Telegraaf herhaalde deze Russische claim en stelde zelfs dat Zelensky zich “met de aanval op Belgorod op glad ijs begaf.” Hiermee speculeert de Telegraaf net zoals de NOS een dag eerder dat er sprake zou zijn geweest van een bewuste aanslag van Oekraïne op Russische burgerdoelwitten.

Informatieoorlog

Terwijl Oekraïne daar helemaal geen baat bij heeft, integendeel. Stel dat Oekraïne doelbewust een raket zou afvuren op een drukke straat met auto’s , dan is er sprake van een oorlogsmisdaad. Dit zou  de westerse steun aan Oekraïne ernstig in gevaar brengen. Vandaar dat de media voorzichtiger moeten zijn om zomaar Russische persbureaus te citeren zonder gebruik te maken van een kritische analyse. De NOS, de Telegraaf en the Economist fungeren hierdoor onbedoeld als doorgeefluik van Russische propaganda. Als dit zo doorgaat dan wint uiteindelijk Rusland de informatieoorlog.

Hidde Bouwmeester

Historicus en publicist