Toen de oorlog op 24 februari 2022 in Oekraïne begon, was er paniek. Zou dit een opmaat naar een derde wereldoorlog zijn? Bijna twee jaar later is dat gevaar nog altijd aanwezig, alleen realiseren we ons dat onvoldoende. Toch zijn de signalen er wel. Zo voerde Letland de dienstplicht weer in, zijn de Baltische Landen bezig met het aanleggen van een bunkerlinie op de grens met Rusland en stelde Olaf Scholz dat Duitsland massaal munitie moet gaan produceren. Vrede is niet langer vanzelfsprekend. In een positief scenario begeven we ons in een nieuwe Koude Oorlog, een periode van Gewapende Vrede waarin vrede niet langer gratis is en met een goed uitgerust leger kan worden gehandhaafd. In een negatief scenario zitten we in pre-oorlogsperiode, zoals de Britse minister David Cameron zei dat hij zich Minister van Buitenlandse Zaken van Engeland voelde zoals in de jaren dertig. Wordt er voorgesorteerd op een grotere oorlog? Lees waarom dat niet langer uit te sluiten valt, en hoe we in Het Westen beter om moeten gaan met de ‘As van de Autoritarisme’.
Wereldorde staat op springen
Wat is er in de wereld allemaal aan de hand? De oorlog in Oekraïne is een absoluut keerpunt, waarin de wereldorde die er sinds 1945 is, op omvallen staat. Dit moment in de geschiedenis markeert de opkomst van de ‘As van de Autoritarisme’, aangevoerd door de autoritaire regimes uit China, Rusland, Iran, en Noord-Korea. Deze autoritaire leiders lijken gezamenlijk te opereren en de westerse, liberale democratieën aan te vallen. De autoritarisme landen zien verspreiding van democratische idealen als een existentiële bedreiging voor hun eigen autoritaire en soms totalitaire regimes. Zo proberen Iran en Rusland chaos in de wereld te creëren om de verspreiding van democratische idealen te minimaliseren. Ook desinformatiecampagnes zijn hier onderdeel van. Tegelijkertijd steunen Iran en Noord-Korea en China ten dele ook Rusland door het leveren van wapens die vervolgens weer ingezet worden tegen Oekraïne. Het Westen laat dit gebeuren. En let op! Als er iets is wat de autoritaire leiders als Poetin en Xi minachten dan is dat het tonen van zwakte. Voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog werd het Ottomaanse Rijk de ‘zieke man van Europa’ genoemd. De vraag is of het Westen inmiddels niet aan die term voldoet?
Wereldwijde onrust
China, Rusland, Iran, en Noord-Korea, profiteren indirect van de wereldwijde onrust. Kijk bijvoorbeeld naar de recente escalatie tussen Israël en Hamas en naar de activiteiten van Iraanse proxies, waaronder de Houthi-rebellen in Jemen, die (voornamelijk westerse) koopvaardijschepen in de Rode Zee aanvallen. Deze acties leiden de aandacht af van de oorlog in Oekraïne en dat speelt Rusland in de kaart. Iran, Noord-Korea en China zijn medeplichtig aan Russische oorlogsmisdaden met het leveren van drones en raketten die Oekraïense peuterspeelzalen, ziekenhuizen en appartementencomplexen torpederen. We zien dus verscheidende wrede aanvallen op westerse doelen: Het Westen lijkt op alle fronten door deze autoritaire as te worden aangevallen. Nu is het nog een hybride oorlog, maar voor hoe lang nog?
Weg met de democratie
De manier hoe de Autoritaire as’ de huidige westers geleide wereldorde onder druk zet, gaat verder dan traditionele indirecte oorlogshandelingen, zoals het inzetten van proxies. De Autoritaire as zet naast militaire ook economische druk in, lanceren cyberaanvallen, en ze bespelen het Westerse publiek met desinformatie. Alles in een poging om de invloed van democratische instituties te ondermijnen en de democratieën wereldwijd ten onder te laten gaan. Want als er geen feiten meer zijn, kan een democratie niet langer functioneren.
Andere oplossingen nodig
Omdat we ons in een ander tijdperk lijken te begeven, vraagt dit dus ook om andere oplossingen. Sinds de val van de muur hebben we geprobeerd om samen te werken met landen als Rusland, Iran en China. Helaas blijkt de realiteit weerbarstig: in de wereldorde die voornamelijk Rusland en China voor ogen hebben, staat de macht van de sterkste centraal, en niet mensenrechten en democratie. Want hoewel de Verenigde Staten meermaals het internationaal recht schonden en oorlogsmisdaden begingen zoals in Irak en in Jemen, bepleiten de Verenigde Naties en andere internationale instituties in de kern wel mensenrechten en het internationaal recht. Het feit alleen al dat Rusland en Belarus de presidentverkiezingen reduceren tot een toneelstukje, laat toch de invloed van liberale orde zien op zelfs de meest autoritaire regimes. Desalniettemin lijkt de liberale wereldorde op haar laatste benen te lopen. We zien hoe Rusland in 2014 in feite ongestraft de Krim kon annexeren en de Donbass deels kon bezetten. De Verenigde Naties was notabene opgericht om dit te voorkomen. Vervolgens leidde de val van Afghanistan in 2021 ertoe dat Rusland het Westen als zwak zag: mogelijk zou Rusland ook met een grootschalige invasie in Oekraïne weg kunnen komen was de suggestie in Rusland. Vooral omdat Joe Biden steeds had benadrukt dat ‘de Verenigde Staten niet direct betrokken zouden raken bij een Russische invasie in Oekraïne.’ Dit was eerder het tonen van angst, dan Rusland proberen af te schrikken.
Het gevaar van niks doen
Wat laat de Russische inval in Oekraïne zien? Hoe gevaarlijk het is als er niet op tijd direct of indirect wordt ingegrepen. Zoasl schaaklegende Garry Kasparov steeds zegt: de kosten bij het niet confronteren van expansionistische landen, zoals Rusland gaat steeds omhoog. Als Rusland niet in Oekraïne wordt verslagen, dan is dat een vrijbrief voor expansiedrift van de andere autoritaire landen zoals China, Iran en Noord-Korea. Dit zou de deur kunnen openzetten voor Chinees avonturisme. Xi Jinping trok de autonomie van Taiwan bij zijn nieuwjaarsspeech al in twijfel. Japan en Zuid-Korea zijn het erover eens dat mocht Rusland haar doelen in Oekraïne behalen, de kans op een Chinees avontuur met betrekking tot Taiwan alleen maar zal toenemen.
Dubbele standaarden
We zullen echter ook de hand in eigen boezem moeten steken. Immers, de War on Terror (na 9/11 volgen op alle aanslagen meteen Amerikaanse militaire vergeldingen) heeft internationaal veel woede veroorzaakt. De War on Terror heeft er ook toe geleid dat we niet langer automatisch op de steun vanuit ‘the global South’ kunnen rekenen. Sommige Afrikaanse landen gaan zelfs makkelijk mee in het Russische narratief over Oekraïne, namelijk van dat ze strijden tegen Westers kolonialisme. In het Midden-Oosten wordt ons moreel appèl tegenover het Russische oorlogsgeweld in Oekraïne als hypocriet bestempeld, vanwege de Westerse steun aan Israël. De kritiek luidt dat het Westen -vooral de Amerikanen- wel oog hebben voor Oekraïense burgerdoden, maar te weinig voor Palestijnse slachtoffers. Daarnaast wordt het Westen ook beschuldigd van het hanteren van dubbele standaarden met betrekking tot volkssoevereiniteit. Zoals veroordeelde de NAVO de Russische annexatie van de Krim in 2014 (volledig terecht natuurlijk), maar knepen ze een oogje toe met betrekking tot Noord-Cyprus.
Escalatie en oorlog voorkomen
Het is nu of nooit. Wij -het Westen- zullen de kracht van afschrikking moeten herontdekken. Rusland speelt al jaren met het idee om ballistische raketten op Europese steden als Berlijn, Londen, of Parijs af te vuren. Ook maakt Poetin luchtige opmerkingen over het uitroeien (genocide) van het Oekraïense volk. Begin 2022 leek een Russische aanval op Oekraïne onvoorstelbaar, maar het gebeurde toch. Poetin beweerde dat Russische minderheden in landen zoals Letland ‘als varkens worden behandeld.’ En deze week (op 13 februari 2024) zette Russische veiligheidsdiensten de premier van Estland Kaja Kallas op de lijst van gezochte personen. Maar het Kremlin verzekerde Europese leiders ervan dat Rusland de Baltische Staten niet zal aanvallen. Laten we even terugkijken: wat zei de Russische Minister van Buitenlandse Zaken, Lavrov, ook al weer, kort voor Ruslands ‘speciale militaire operatie’, dat Rusland geen intentie had om Oekraïne aan te vallen? Het is daarom van vitaal belang dat we aan Rusland laten zien dat wij, het Westen, indien nodig, bereid zijn onze wapens te trekken om onze Baltische bondgenoten onvoorwaardelijk bij te staan. Om Rusland niet het idee te geven dat ze de Baltische Landen of Finland rücksichtslos kunnen aanvallen, zonder een Grote Europese oorlog te initiëren.
Chaos creëren
Oftewel, overal ter wereld lopen de conflicten op, die plotseling kunnen ontvlammen in een kettingreactie, zoals ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. Toen leidde de moord op de Oostenrijkse kroonprins Franz Ferdinand (op 28 juni 1914) tot een wereldconflict. En nu? De spanningen tussen Israël en haar buurlanden escaleren, terwijl Amerika al maanden waarschuwt dat regionale escalatie te allen tijde moet worden voorkomen. Rusland zweept Servische nationalisten op om onrust te stoken in de Balkan (voornamelijk Kosovo). En onderschat een mogelijke escalatie in de Balkan niet. Iran zaait chaos in het Midden-Oosten en heeft zelfs aanvallen op Pakistan uitgevoerd. Westerse inlichtingendiensten waarschuwen dat Rusland, na het heropbouwen van haar leger en het consolideren van haar bezette grondgebied in Oekraïne, binnen vijf jaar een aanval op de Baltische Staten of Finland zou kunnen ondernemen. Maar het meest onvoorspelbare gevaar komt van China. Een Chinese militaire actie tegen Taiwan zou wereldwijd enorme gevolgen hebben, vooral als China ervan uitgaat dat de Verenigde Staten zullen ingrijpen. Er rijzen vragen: zou China een preventieve aanval kunnen uitvoeren, vergelijkbaar met Pearl Harbor? Of gaan ze zich beperken tot gerichte aanvallen op Amerikaanse bases in en rond Taiwan, of zelfs een langdurige blokkade instellen voordat er daadwerkelijk wordt aangevallen? Of heeft China het geduld en wachten ze het moment af, dat Washington niet betrokken zal raken. Iedereen denkt dat China geen oorlog met de Verenigde Staten zal aandurven, maar in de huidige geopolitieke orde lijkt niks meer zeker.
Naar Gewapende Vrede
Wat er ook gebeurt, er zijn veel conflicten die zomaar kunnen exploderen met alle gevolgen van dien. Een directe oorlog tussen de grootmachten is zeker niet onafwendbaar. De kans dat er na 80 jaar weer een grote mondiale oorlog komt is aanwezig. Het is daarom van cruciaal om aan de As van Autoritarisme te laten zien dat wij in het Westen bereid zijn om onze liberale waarden te verdedigen. We dienen dus rekening te houden met een periode van Gewapende Vrede. Daarin kan vrede worden beschermd zolang je op ieder moment hard power kunt inzetten, of dit nu in Oekraïne, Moldavië, Kosovo of Taiwan is. De periode waarin vrede als een vanzelfsprekendheid is, is helaas voorbij. We zullen in het Westen onze spierballen moeten laten zien aan de As van Autoritarisme, want dat is de taal die zij wel begrijpen. Een Derde Wereldoorlog is nooit uit te sluiten, maar ik verwacht dat de kans hierop het grootst is als de As van Autoritarisme denkt dat het Westen decadent is en voortdurend conflictmijdend is.
Hidde Bouwmeester
Historicus, gespecialiseerd in Oost-Europa
Waardeer dit artikel!
Waarom zie je een donatieknop bij mijn artikelen? Nou, het journalistieke landschap is flink veranderd. Waar journalisten, historici, publicisten en analisten voorheen vaak langdurig verbonden waren aan kranten of organisaties, zijn we tegenwoordig veelal freelancers. Donaties zijn daardoor een essentieel onderdeel geworden van ons inkomen. Als publicist en historicus zet ik me in om geschiedenis en academische inzichten toegankelijk te maken voor iedereen, zodat het zich niet enkel beperkt tot de wetenschap. Ik hertaal complexe theorieën, concepten en modellen naar gewone mensentaal. Met een donatie draagt u direct bij aan mijn maatschappelijke en journalistieke werk. Vooral in deze tijden, waar polarisatie, desinformatie en clickbaits alom tegenwoordig zijn, wordt uw steun zeer gewaardeerd. Daarmee steunt u mij als analist en publicist direct. U kunt voor vragen altijd mailen naar jhbbouwmeester@gmail.com.Wilt u me maandelijks steunen, klik dan hier.
